پته دوزی یا فته دوزی (فطه دوزی) از صنایع دستی استان کرمان و هنر اصیل ایرانی است. از نام های دیگر پته دوزی می توان به سلسه دوزی اشاره نمود. در حقیقت پته دوزی از زیباترین، چشم نواز ترین و قدیمی ترین سوزن دوزی های سنتی ایران بوده که نشان دهنده ذوق مردم کرمان می باشد. هر گوشه کشور ایران هنر و هنرمندانی دارد. این هنر در فرهنگ مردم کرمان ریشه عمیقی دارد. حال ممکن است این سوال برای شما ایجاد شود که پته دوزی چیست ؟ یا پته چیست و یا پته دوزی به چه دردی می خورد؟ در این مطلب قصد داریم اطلاعاتی را در رابطه با پته و پته دوزی در اختیار شما قرار دهیم، اگر به هنر و فرهنگ و لباس های زیبای سنتی علاقه دارید با سوغات رسان همراه باشید.
پته دوزی کرمان
پته دوزی هنر دست هنرمندان کرمان است. نوعی از سوزن دوزی اصیل و سنتی پته نامیده می شود. در این نوع سوزن دوزی پارچه با استفاده از نخ های رنگارنگ و کوک بخیه پوشیده می شود. پارچه ای که برای پته دوزی مورد استفاده هنرمندان قرار می گیرد پارچه ای ضخیم و پشمی به نام “عریض” است و نخ های رنگین “ریس” نامیده می شوند. نام پته از واژه پُته که معنی پشم و کُرک می باشد گرفته شده است.
از قدیمی ترین هنرهای استان کرمان هنر بافت و دوخت است. در دوره صفویه ژان شاردن چندین بار به ایران سفر کرده است، ژان شاردن در سفرنامه خود از استان کرمان به عنوان مرکز اصلی دوخت و دوز در این یاد کرده است. متاسفانه از گذشته های دور هیچ اثری از این هنر ارزشمند بر جای نمانده است. امروزه دوخت پته در شهرهایی هم چون کرمان، حجت اباد، راوند، زرند، سردسیر، اختیار آباد و رنگ آباد انجام می گردد.
پته ای که در کرمان دوخته می شود عمدتا توسط خانم های خانه دار انجام می گیرد و مردان در این میان نقش بسیار کمرنگی دارند. زنان و دختران هنرمند کرمانی با بهره گیری از سوزن طرح و نقش ذهنی خود را که تلفیقی از پندار و بینش های شخصی خودشان می باشد به وسیله کوک نخی رنگی بر روی پارچه پشمی ضخیم پیاده سازی می کنند.
در هنر پته دوزی نقش مردان تامین مواد اولیه پته، ابزار پته دوزی و در نهایت فروش آن می باشد. در حقیقت حضور مردان در این هنر توجیه اقتصادی دارد. البته لازم به ذکر است که برخی از مردان کرمانی هم چون استاد علی اکبر کرمانی، استاد زمان خان میر حسینی، استاد فرج الله کرمانی، استاد احمد خان و… در این هنر زیبا و ارزشمند صاحب اثر هستند. برای پته دوزی از نقش و طرح های اصیل و سنتی ایرانی هم چون بته جقه، درخت زندگی و غیره استفاده می شود.
این هنر اصیل کرمانی بسیار شبیه به گلدوزی می باشد اما تفاوت هایی هم باهم دارند. دوخت پته رنگ بندی های مخصوصی دارد و در این هنر بر عکس گلدوزی از گره استفاده نمی شود. دوخت هایی که در پته به کار گرفته می شود عبارتند از : ساقه دوزی، رودوزی، برگ دوزی و پتک دوزی.
معمولا برای پیاده سازی نقش های اصیل و سنتی بر روی پارچه عریض از رنگ های تیره استفاده می شود. طرح های پته برخلاف سایر صنایع دستی هم چون خاتم کاری نه شلوغ است نه هندسی، در نتیجه رنگ های روشن جذابیت خاصی نخواهند داشت. استفاده از رنگ تیره باعث می شود نقش به کار رفته در پته دوزی ارتباط منظم و زیباتری داشته باشد. البته رنگ های روشن با توجه به نوع طرح و نقش پته مورد استفاده قرار می گیرند.
از مصارف پته می توان به رومیزی پته دوزی، کوسن پته ، سجاده، جانماز، جلد قرآن و غیره اشاره نمود. متاسفانه در رابطه با پیدایش این هنر ارزشمند تاریخ دقیقی وجود ندارد. از قدیمی ترین نمونه های پته دوزی روکش به کار رفته بر روی قبر شاه نعمت اله ولی در ماهان کرمان است که یکی از زیباترین و ظریف ترین نمونه از پته دوزی به حساب می آید.
الیاف بافت و دوخت پته دوزی
به منظور تهیه نخ هایی که برای پته دوزی مورد استفاده قرار می گیرد از موی بز و پشم گوسفند استفاده می شود. برای رنگ آمیزی نخ پته دوزی از رنگ های طبیعی و شیمیایی استفاده می گردد. اگر قصد دارید رنگ ها را به صورت طبیعی رنگ آمیزی کنید باید از گیاهانی هم چون انار، روناس، وسمه و غیره استفاده نمایید و در عین حال برای رنگ آمیزی به صورت شیمایی از رنگ های مصنوعی و مواد شیمیایی استفاده کنید. حال ممکن است این سوال برای شما ایجاد شود که در دوخت پته کرمان از چه وسایلی استفاده می شود ؟ برای دوخت پته کرمان از عریض، ریس و سوزن تپستری استفاده می گردد.
عریض چیست ؟
به پارچه دستباف پشمی عریض گفته می شود. در گذشته برای تولید عریض از دستگاه های بافندگی چوبی استفاده می شد. اما امروزه دستگاه های برقی جای دستگاه های چوبی را گرفته اند و هم اکنون برای دوخت پته کرمان از پارچه های صنعتی استفاده می شود. لازم به ذکر است که شال یا عریض در رنگ های قرمز، سبز، شتری، سفید و سرمه ای عرضه می گردد.
ریس چیست ؟
ریس نوعی نخ پشمی است که با استفاده از ماشین ریسیده می شود و در رنگ های مشکی، سبز، عنابی، زرد، نارنجی، قرمز، لاکی، آبی و غیره برای دوخت پته کرمان عرضه می گردد. علاوه بر موارد ذکر شده گاها ریس از ریسیدن نخ به صورت دستی به دست می آید.
شما می توانید انواع صنایع دستی پته دوزی را در فروشگاه اینترنتی سوغات رسان مشاهده و در صورت نیاز تهیه نمایید.